Dysleksja - co o niej wiemy, a czego jeszcze nie wiemy?

Dysleksja to nie choroba, ale specyficzne zaburzenie uczenia się, które dotyczy rozwoju funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu. Występujące trudności określa się jako specyficzne, wąskozakresowe Badania nad etiologią dysleksji, mimo iż trwają kilkadziesiąt lat, nie są jeszcze zakończone i wciąż są okazją do dyskusji i konfrontacji poglądów.

Przyczyny dysleksji mogą być odmienne u różnych dzieci, jednak również u tego samego dziecka może wystąpić kilka przyczyn jednocześnie,dlatego mówi się o polietiologii dysleksji rozwojowej, czyli wieloprzyczynowości.

Etiologia dysleksji jest zbieżna z etiologią innych trudności w uczeniu się, co wynika z faktu, że dysleksja stanowi jedną spośród wielu trudności w uczeniu się, jednak jej przyczyny wciąż stanowią kwestię kontrowersyjną. Z tego też względu trudno jest wyizolować jedną zasadniczą przyczynę dysleksji, pomijając przy tym inne.

W literaturze przedmiotu można odnaleźć zarówno modele jak i teorie, wyjaśniające istotę omawianej problematyki na wielu płaszczyznach.
Można wyróżnić następujące teorie etiologiczne dysleksji i trudności w uczeniu się:

  • genetyczna,
  • organiczna,
  • hormonalna,
  • opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego,
  • psychodysleksji.

Koncepcja genetyczna - przyczyn dysleksji upatruje w dyskretnych zmianach w centralnym układzie nerwowym, które warunkują zaburzenia funkcjonalne leżące u podstaw trudności w czytaniu i pisaniu. Nośnikiem tych zaburzeń są patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Przyjmuje się, że uwarunkowania genetyczne dotyczą 20 - 30 % dzieci dyslektycznych.

Koncepcja organiczna - przyczyn dysleksji upatruje w organicznym uszkodzeniu okolic mózgu, które są odpowiedzialne za nabywanie czynności czytania i pisania. Najczęściej są to uszkodzenia wskutek działania czynników patogennych (chemicznych, fizycznych i biologicznych) w okresie prenatalnym i okołoporodowym

Koncepcja hormonalna- przyczyn dysleksji upatruje w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej, nadmierną produkcją hormonów np. testosteronu, hormonu męskiego, w okresie prenatalnym

Koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego - przyczynę upatruje się w spowolnieniu dojrzewania centralnego układu nerwowego i zaburzeniach funkcjonalnych.U dzieci dyslektycznych występuje wydłużenie procesu dojrzewania wielu funkcji: funkcji językowych, zanikania odruchów pierwotnych. Niedojrzałość centralnego układu nerwowego może ustąpić, na skutek przyspieszenia tempa dojrzewania, a także na skutek ćwiczeń terapeutycznych.

Koncepcja psychodysleksji- przyczynami dysleksji są funkcjonalne zaburzenia centralnego układu nerwowego - emocjonalne (czynniki patogenne, urazy psychiczne, stres).

Teoria deficytu fonologicznego
Problemy w: segmentowaniu wyrazów na fonemy, przetrzymywaniu ciągów głoskowych bądź literowych w pamięci krótkotrwałej, powtarzaniu wstecz długich wyrazów, czytaniu i pisaniu nieistniejących wyrazów, powolnym nazywaniu kolorów, liter, liczb oraz przedmiotów na obrazkach, powolniejszym tempie mowy oraz manipulowaniu fonemami.

Teoria deficytu wielkokomórkowego
Uszkodzony wielkokomórkowy układ wzrokowy lub słuchowy, powoduje problemy w czytaniu i pisaniu. Brak stabilnego zbieżnego obuocznego widzenia obrazu. Litery wydają się poruszać, co utrudnia ustalenie ich kolejności.

Teoria deficytu automatyzacji (móżdżkowego)
Problemy z automatycznym utrzymaniem równowagi, napięciem mięśniowym, z wykonaniem złożonych ruchów oraz z automatyzowaniem czynności.

Dysleksja jest efektem zakłóceń pracy móżdżku,który odpowiedzialny jest za czynności wykonywane automatycznie. Należy do nich czytanie i pisanie. Dyslektyk może wiedzieć, jak powinno napisać się prawidłowo "stół", jednak za każdym razem pisze ów wyraz inaczej, ponieważ procesy myślowe nie są zsynchronizowane z pracą ręki.

Móżdżek odpowiada za utrzymanie równowagi, więc u niektórych dyslektyków obserwuje się jej zaburzenia. Osoba dyslektyczna może nie poradzić sobie ze staniem na jednej nodze i jednoczesnym wykonywaniem absorbującego zadania, np. liczeniem dwójkami do stu.

.

Za dysleksję odpowiadają zaburzenia w kilku obszarach mózgu. Kluczową rolę zdaje się tu odgrywać zmniejszona aktywność obszaru ciemieniowo-
Istnieje wiele typów dysleksji skroniowego lewej półkuli mózgu. "Obszar ten odpowiada za zdolność przekładania znaków graficznych na dźwięk mowy, a ta funkcja jest upośledzona u prawie wszystkich dyslektyków".

Teoria funkcjonalnych zaburzeń centralnego układu nerwowego

Funkcja Lokalizacja Rodzajk zaburzenia
Przetwarzanie fonologiczne lewe pole wokół bruzdy bocznej mózgu
(ang. left perisylvian)		 dysleksja
Funkcje wykonawcze okolica przedczołowa deficyt uwagi
Myślenie przestrzenne tylna okolica prawej półkuli mózgowej dyskalkulia, brzydkie pismo(dysgrafia)
Percepcja społeczna układ limbiczny, orbitalne pole czołowe,
prawa półkula mózgowa		 autyzm
Pamięć długotrwała hipokamp, ciało migdałowate amnezja

Lokalizacja w mózgu

Dysleksja występuje na kontinuum stopni, od łagodnego do głębokiego (dysleksja: 5%-15%, głęboka dysleksja około 4%).

Ronald Davis, twórca oryginalnej metody nauki i pracy z osobami dyslektycznymi. Dysleksja jest wynikiem myślenia i specyficzną reakcją na poczucie zamętu (dezorientacji). W stanie dezorientacji zostaje zniekształcona percepcja. To, co spostrzegamy jako rzeczywiste, naprawdę nie jest zgodne z faktami i sytuacją w otoczeniu. Wypaczeniom ulegają głównie wrażenia odbierane przez zmysł wzroku, słuchu, równowagi oraz poczucie czasu.Stąd też biorą się problemy z czytaniem, przestawianie, dodawanie liter czy wyrazów.

Objawy nasilają się wraz ze wzrostem poziomu stresu (wystąpienia publiczne, głośne czytanie itp.).

Dysleksja jest najczęstszą przyczyną ale nie jest jedynym powodem dziecka trudności w czytaniu.
trudności w pisowni< /br> wypowiedzi (mieszanie się w dźwięków problem podejmowania R i L< /br> zapamiętywaniu sekwencji losowych faktów.M/p>

Istnieją dwa rodzaje myślenia:

  • werbalne, które opiera się na słowach,
  • niewerbalne - właściwe dyslektykom - opierające się na obrazach.

Osoby z dysleksją muszą "zobaczyć" słowo i "poczuć" je aby móc je zrozumieć i zapamiętać.
Nie ma problemu, jeśli chodzi o rzeczowniki (stół, długopis, samochód), ale jak wyobrazić sobie przyimki (o, u, po), przysłówki (zawsze, nigdy) czy zaimki (ten, ta, to) bądź czasowniki takie, jak: mieć, być.

Czego nie wiemy?
Nadal wiemy zbyt mało, by wyodrębnić rodzaje dysleksji oraz wskazać, które z zaburzeń są odpowiedzialne za problemy u danego dziecka. Brak też zindywidualizowanych terapii. Wiadomo jedynie, że im wcześniej rozpocznie się terapię, tym lepiej.

Ryzyko dysleksji
Najprawdopodobniej ryzyko podwyższone jest u wcześniaków, które urodziły się z niedojrzałym układem nerwowym U dzieci, których jedno z rodziców lub któreś z rodzeństwa zmaga się z tym zaburzeniem, gdyż dysleksja ma podłoże genetyczne. Słabym punktem dyslektyków stanowi problem z uwagą.Dotknięte tym zaburzeniem dzieci bywają nadpobudliwe, mają problemy z hierarchią informacji docierających do nich ze świata zewnętrznego.Gdy odrabiają lekcje, na biurku nie powinny leżeć zbędne przedmioty - każdy z nich je rozprasza.

Współwystępowanie dysleksji i ADHD
Obecnie współwystępowanie dysleksji, syndromu ADHD jest stwierdzonym faktem:

  • około 40 % dzieci i młodzieży z dysleksją ma także syndrom ADHD,
  • u około 20 % dyslektyków stwierdza się dodatkowo syndrom CD (zaburzenia zachowania),
  • u ponad 20 % depresję a u około 25 % lękliwość (por. E. Willcutt, R. Gaffney-Brown, 2004).

Obecnie wiemy już że:

  • Dysleksja i ADHD są zaburzeniami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie a ich stopień dziedziczenia w rodzinach można określić jako umiarkowany lub wysoki (dla ADHD 0,75-0,80, dla dysleksji 0,60).
  • Dysleksja i ADHD są zaburzeniami, które powoduje wiele genów (prawdopodobnie znajdują się one na parach chromosomów 6, 18, 15, 1, 2, 3, 7).
  • Nie jeden i ten sam gen może wystarczyć do tego, aby spowodować dysleksję lub ADHD (w przypadku ADHD bierze się pod uwagę aż 15 genów "kandydatów" - tj. genów wpływających na fizjologiczne działanie systemu dopaminowego; w przypadku dysleksji mówi się o przynajmniej 5 różnych genach).

Zależność między dysleksją a ADHD od lat wzbudza kontrowersje. Jednak wyniki badań genetycznych dostarczają dowodów naukowych na to, że:

  • Dysleksja i ADHD często współistnieją ze sobą.
  • Trudności w czytaniu są silniej powiązane z deficytem uwagi niż nadruchliwością-impulsywnością.
  • Współwystępowanie dysleksji i ADHD (a w szczególności deficytu uwagi ADD) jest spowodowane wspólnymi czynnikami genetycznymi.
  • Gen znajdujący się na 6 parze chromosomów może warunkować współwystępowanie dysleksji i ADHD.

Dysleksja nie jest związane z IQ. Oznacza to, że można mieć bardzo wysokie, średnie lub niskie IQ i być osobą dyslektyczną. Prawidłowa praca mózgu, a tym samym całego ciała, oparta jest na harmonijnej współpracy między obiema półkulami.To właśnie asymetria w ich współdziałaniu oraz zaburzenie funkcjonowania lewej półkuli jest przyczyną tzw. paradoksów dysleksji - dziecko jest inteligentne, a mimo to ma problemy z nauką. Może mieć słuch absolutny, ale nie przeczyta nut.

Druga strona medalu
Dzięki wzmożonej aktywności prawej półkuli mózgowej można przejawiać wybitne uzdolnienia, mimo trudności z podstawowymi umiejętnościami typu pisanie czy liczenie w pamięci. Te same funkcje mózgu, które odpowiadając za problemy dyslektyków, mogą być źródłem wielu pozytywnych cech. Przykładowe z nich to: duża wrażliwość (tzw. inteligencja emocjonalna), ciekawość i intuicja, błyskotliwość, inteligencja, elokwentność, kreatywność, umiejętność przetwarzania doznań percepcji, polisensoryzm (wykorzystywanie wszystkich zmysłów w postrzeganiu).
Zdolności wynikających z dobrej pracy prawej półkuli mózgowej (np. słuch muzyczny, zdolności plastyczne i twórcze) może być sporą pociechą dla dzieci z problemami w czytaniu i pisaniu. Zwłaszcza, że w przyszłości te pielęgnowane talenty (wsparte ćwiczeniami obu półkul) mają szansę zaowocować udaną karierą zawodową i być źródłem sukcesów i zadowolenia. Wielu dyslektyków wykazuje predyspozycje do wykonywania zawodów takich jak: aktorstwo, projektowanie, tworzenie muzyki, ponieważ odbiera świat sensorycznie i uczy się głównie manualnie i wizualnie.

Wyjątkowość dyslektyków

  • Funkcje umysłowe powodujące dysleksję, mogą stać się źródłem nieprzeciętnych zdolności i talentów o ile nie zostaną stłumione w okresie rozwoju przez najbliższe otoczenie.
  • Osoby dyslektyczne charakteryzują się większą wrażliwością na otoczenie i ponadprzeciętną ciekawością.
  • Dzięki temu, że myślą obrazami, a nie słowami, rozwijają swoją kreatywność i wyobraźnię.
  • Odznaczają się świetną intuicją i przenikliwością.
  • W procesie spostrzegania wykorzystują wszystkie zmysły, co pozwala im na lepsze poznanie rzeczy i dokładniejszą analizę sytuacji.

Mózg ma niesamowitą plastyczność, jedna półkula mózgowa potrafi dostosować się do tego, żeby zrekompensować brakującą połowę.
10-letnia dziewczynka z Niemiec z jedną półkulą mózgową/. Prawa półkula dziesięciolatki została uszkodzona podczas rozwoju płodowego. W innych tego typu przypadkach, kiedy pacjent pozbawiany jest jednej półkuli mózgowej, ograniczane jest też jego pole widzenia. Naukowcy z Glasgow University podczas badania Niemki odkryli, że w jej przypadku ta reguła się nie sprawdziła. Po jej dokładnym przebadaniu okazało się, że za pomocą jednego oka dostrzega ona obiekty znajdujące się po prawej i lewej stronie. Oznacza to, że mózg w trakcie rozwoju samoistnie dostosował się do sytuacji. Badania ujawniły, że włókna nerwowe siatkówki, które powinny znaleźć się w prawej półkuli mózgowej, zmieniły swoje przeznaczenie. "Pomimo braku jednej półkuli, dziewczynka jest sprawna psychologicznie i zdolna do normalnego, pełnego życia. Jest dowcipna, czarująca i inteligentna."

Skuteczne metody
Istnieją skuteczne metody oparte na badaniach, które zapewnią podnoszenie poziomu czytania, ortografii, pisania oraz tych wszystkich umiejętności, które zapewniają sukces edukacyjny dziecku dyslektycznemu w życiu codziennym oraz na poziomie klasy.

Nauka gry na instrumencie podwyższa sprawność umysłu w każdym wieku, jest skutecznym środkiem przeciwko dysleksji i ADHD. Wiele problemów z intelektualnym i emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka wynika ze złego współdziałania półkul mózgowych i z braku równowagi między nimi. Muzyka zmniejsza lub całkiem likwiduje wynikające z dysleksji trudności w uczeniu się dziecka, rozwija zdolności słuchowo-językowe i pobudza kreatywność. Stwierdzono, że dzieci uczące się grać na skrzypcach i wiolonczeli, już po roku czytają i piszą dużo sprawniej. Wczesna interwencja

Chociaż nigdy nie jest za późno, aby znacznie poprawić swoje umiejętności, najwłaściwsza jest wczesna interwencja. Jest ona najlepszym sposobem, aby zapobiec lub zminimalizować szkody jakie czyni dziecku w sferze samooceny, rozwoju emocjonalnego, a również fobii szkolnej dysleksja.

Spróbujmy odnaleźć w sobie jak najwięcej pozytywnych cech i możliwości i starajmy się je rozwijać, przełożyć na konkretne umiejętności a efekty tej pracy z pewnością przewyższą oczekiwania wszystkich.

Ułatwianie pracy z tekstem

  • umiejętność wybierania najistotniejszych informacji z tekstu,
  • czytanie ze zrozumieniem,
  • czytanie celowe,
  • efektywne notatki (zapoznanie się z różnymi formami notatek),
  • wzbogacanie słownictwa,
  • korzystanie ze słowników.

Stymulacja funkcji odpowiedzialnych za naukę szkolną, takich jak:

  • myślenie logiczne,
  • orientacja i wyobraźnia przestrzenna,
  • myślenie twórcze (generowanie pomysłów, zmiana pomysłów),
  • rozwój wyobraźni i fantazji,
  • wykorzystanie różnorodnych kanałów informacyjnych podczas nauki,
  • umiejętność swobodnego wyrażania myśli (w słowach i piśmie,
  • stymulowanie pracy prawej i lewej półkuli mózgowej oraz ich współpracy.

Jako osoby z dysleksją są uważani:

  • Thomas Alva Edison
  • Albert Einstein
  • John Davison Rockefeller
  • Winston Churchill
  • Jan Christian Andersen -
  • Tom Cruise- aktor
  • prof. Żylis rektor UG
  • Jacek Żakowski- dziennikarz

Jacek Kuroń - też dyslektyk - powiedział kiedyś, że nigdy nie wróciłby do szkoły. Prędzej do więzienia, bo tam zdążył się zadomowić. Gdyby miał wybierać miedzy szkołą a wojskiem, którego nienawidził, to ostatecznie wybrałby wojsko. Kuroń miał bardzo dużo nieprzyjemnych doświadczeń związanych ze szkołą. Nie lubił pisać wypracowań, ale spytany czytał z czystej kartki, udając, że coś tam napisał. O tym, że jest dyslektykiem dowiedział się dopiero, jako człowiek dorosły

Co zrobić, aby szkoła nie była toksyczna dla uczniów dyslektycznych?
Niepowodzenia szkolne są przyczyną zaniżania w oczach ucznia własnej samooceny. Nastawienie ucznia na niepowodzenie uruchamia mechanizm samo spełniającej się przepowiedni


Samoocena i samoakceptacja wpływają modyfikująco na kierunek i sposób zachowania się uczniów w danej sytuacji zadaniowej.

Wpływ ten odnosi się do poziomu motywacji i wysiłku wkładanego w działanie.
Zwiększanie samodzielności dotyczących mocnych i słabych stron ucznia

Modelowanie zachowań kompensacyjnych ułatwiających radzenie sobie z trudnościami typu dyslektycznego w codziennym życiu.
Zapoznanie się z różnorodnymi technikami pracy umysłowej

  • przygotowywanie się do zaliczeń i egzaminów,
  • rozkład materiału,
  • rozplanowanie czasu wolnego.

Jak zapewnić uczniowi sukces?

  • Przekonaj ucznia, że naprawdę lubisz go uczyć
  • Okazuj mu zaufanie.
  • Mów jasno, głośno, wyraźnie
  • Bądź przygotowany do lekcji
  • Dobrze organizuj lekcję
  • Ogranicz czynniki rozpraszająca uwagę
  • Jeśli coś mu się nie uda, zrozum go, zachęcaj do pracy
  • Chwal go za wszystko, co da się pochwalić
  • Słuchaj kiedy on mówi, upewniaj się, że rozumiesz
  • Rozwijaj jego samodzielność.

Dysleksja istnieje naprawdę !!!
Niby o dysleksji wiemy dużo, ale to chyba nie do końca prawda!
Ważne, by dziecko zostało właściwie zdiagnozowane i w jak najwcześniejszym okresie swojego życia.